Bir Zile Hikayesi : TÜMTÜMOĞLU’ nun KÖŞE
Bir şehrin Sokaklarına verilen isimler o şehrin kimliğini yansıtır.  Mesela; Demirciler Arastası, Mazmanlar Caddesi,  Tabakhane Çarşısı, Uzun Çarşı,  Manifaturacılar Caddesi, Kalaycılar Arastası, Bedesten, Haznedar Sokağı gibi isimlere bakınca geçmişte Zile’nin önemli bir ticaret merkezi olduğunu hemen anlarsınız.
Uzun Çarşı Zile’yi ortadan ikiye bölerek kuzeyden güneye doğru uzayıp gider. Çarşının iki yanında çok sayıda sokak,  her sokakta bir başka meslekten esnaf dükkânları vardır.  Sokak veya  arastalar  orada  faaliyet gösteren  esnaf gurubuna  göre  Demirciler, Semerciler Kalaycılar  arastası gibi isimler alır.
Osmanlı dönemine ait  geleneklerden bir çoğunun  hala  yaşatıldığı   Zile’de ; Uzun Çarşı  asırlar öncesinde olduğu gibi bu gün de  ticaretin merkezidir.
Çarşının ortasında yer alan  Musalla Zile'de yaşayan herkesin uğrayacağı en son noktadır.  Başka şehirlerde görülmeyen Musalla geleneği Zile’de asırlardır yaşatılan eski güzel adetlerden biridir.
Ölenin  mahalle  camisi ile Ulu camide  sala okunur.  Şimdi belediye hoparlöründen de ilan ediliyor. Herkesin duyması sağlanır. Evi nerede olursa, olsun cenaze namazı muhakkak musallada kılınır.  Namazdan sonra kabristana götürülerek defnedilir. Cenazeyi Tümtümoğlu’nun çeneden döndürerek Musallaya götürmek adettendir.  Uzun Çarşıdan geçerken çarşı esnafı cenazenin salına girer. Bir süre omzunda  taşıyarak cemaatle birlikte yürür. Dua okur. Veya musallaya kadar giderek  cenaze namazını  cemaatle birlikte kılar.  Bu yüzden Zile’de cenaze namazları kalabalık olur.  Bu başka yerlerde görülmeyen  güzel bir gelenekdir.
Halk  arasında Belediyenin karşısından  Hükümet Binasının yanından  girince sağ tarafa aşağı doğru  Uzun Çarşıya dönülen  köşenin Adına Tümtümoğlu’nun Çene adı verilir. Zile’de ölen herkesi Tümtümoğlu’nun Çeneden  döndürüp Uzun Çarşı yolu ile  musallaya götürmek  gelenek olmuştur.
Anlatılan hikâyeye göre Uzun Çarşının köşesine adını veren Tümtümoğlu bu köşede bakkallık yaparmış. Anlaşılan Tümtümoğlu birazda kalp gözü açık biriymiş. Dükkânının önünden her cenaze geçişinde arkasından
    “Seninde  ervahına yuh” 
Diye bağırırmış. Konu komşusu kızar. Yapma. Ayıp oluyor. Bir gün sende öleceksin.” Deseler de  Tümtümoğlu aldırmaz yine de cenazelerin arkasından bağırırmış.
    “Seninde ervahına yuh…”
Gün gelmiş Tümtümoğlu’da ölmüş.  Cemaat onu da evinden alıp kendi dükkânının önünden  döndürüp Uzun Çarşıya doğru yönelmiş. Tümtümoğlu’nun her cenazenin arkasından bağırmasına içten içe kızan komşularından biri bunu fırsat  bilip;  “
      -Herkese bağırıyordun. Gördün mü işte sende gidiyorsun
     -Tümtümoğlu senin de ervahına yuh !  diyerek arkasından bağırmış.
Bu sırada  cemaatin omuzlarındaki tabutun içinde giden  Tümtümoğlu hafifçe tabutun kapağını aralamış.  Komşusuna cevap vermiş:
 
     -Bende onlar gibi gidiyorsam bana da yuh olsun.  Demiş.
O günden beri Zile’de Uzun Çarşının bu köşesi “Tümtümoğlu’nun Çene”  diye adlandırılır. Bir haksızlık karşısında kalınınca  veya birine ölüm hatırlatılmak istenince;
        -Sen de bir gün Tümtümoğlu’nun Çeneyi dönersin. Denilir
Bazıları unutulsa da benzer pek çok geleneğin yaşatıldığı Zile’de  “Zile Kültürünü Araştırma Enstitüsü”  veya benzer kurum kurulması lazım geldiği kanaatindeyim.  Tarihi, kültürü ve etnografik değerleri  ile bir hazine değerinde olan  Zile başlı başına bir araştırma konusudur. Bir enstitü kurulmasa bile, en azından akademik kuruluşların araştırma ve tez konuları Zile üzerine yönlendirilmelidir. Hoşça Kalın
Hulûsi SEREZLİ
Musalla: Cenaze namazı kılmaya mahsus yer
Çene     :  Köşe , köşebaşı
Ervah    : Ruh, can, amel
Sala      : Cenaze için kılınacak namazı haber vermek amacıyla minarelerde okunan dua